ΒΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2014-2015

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΧΑΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΝΑ

(μπορείτε να δείτε και την παρουσίαση σε μορφή pdf στο σύνδεσμο Σχολικός Εκφοβισμός ) 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΟΡΙΣΜΟΣ KAI ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ? BULLYING

1.1 Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (bullying);

1.2 Γενικές μορφές σχολικού εκφοβισμού (bullying).

1.3  Ειδικότερες μορφές εκφοβισμού (bullying)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ

2.1 Τα χαρακτηριστικά του θύτη

2.2 Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων

2.3 Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή

2.4 Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ

3.1 Οι επιπτώσεις που αφορούν τον θύτη του σχολικού εκφοβισμού-Bullying

3.2 Οι επιπτώσεις που αφορούν το θύμα του σχολικού εκφοβισμού-Bullying

3.3 Οι επιπτώσεις που αφορούν τους παρατηρητές του σχολικού εκφοβισμού-Bullying

3.4 Ο ρόλος του γονέα

3.5 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

3.6 Ο ρόλος του διευθυντή

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

ΜΑΘΗΤΕΣ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΤΜΗΜΑ Α1) 

 

 

________________________________________

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή αλλιως θυματοποίησης (bullying), αποτελεί πλέον την περισσότερο διαδεδομένη μορφή επιθετικής συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στη δημιουργία του. Οι συνέπειες που προκύπτουν είναι πολλές καθώς εμπλέκεται πληθώρα προσώπων.  Το φαινόμενο εξαιτίας της ευρείας  και συνεχώς αυξανόμενης διάδοσής του, συγκεντώνει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών παγκοσμίως. 

ΣΚΟΠΟΣ: Να ευαισθητοποιηθούν  οι μαθητές απέναντι  στα  προβλήματα  θυματοποίησης,εκφοβισμού, παρενόχλησης και κακοποίησης, να συμμετέχουν ενεργά οι εκπαιδευτικοί, γονείς και κοινωνικοί φορείς  με  σκοπό  την εξασφάλιση μιας σωστής και  ισορροπημένης  διαπαιδαγώγησης, που θα στοχεύει στην πρόληψη και την αντιμετώπιση πιθανών προβλημάτων και η  διαμόρφωση  μιας  καθαρής  στρατηγικής  ενάντια σε πιθανές πρακτικές θυματοποίησης, εκφοβισμού, παρενόχλησης και κακοποίησης. 

Επμέρους στόχοι: 

• Γνωριμία και επαφή με το κοινωνικό φαινόμενο  
• Απόκτηση πληροφοριών για τις μορφές και τα αίτια του φαινομένου
•   Ευαισθητοποίηση απέναντι  στα  προβλήματα  θυματοποίησης, εκφοβισμού, παρενόχλησης και κακοποίησης. 

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση της συνεδρίας αναμένεται οι μαθητές/τριες να είναι σε θέση: 

• να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, και τους συμμαθητές τους  
• να αναπτύξουν τις ικανότητες τους στην ακρόαση, στο  διάλογο και στη διαχείριση των συναισθημάτων τους αλλά και στο να μπαίνουν στη θέση του άλλου(ευσυναίσθηση) 
• αυτά που θα αποκομίσουν από τη συνεδρία να προσπαθήσουν να τα εφαρμόσουν και θα προσφέρουν στους συμμαθητές τους ανάλογες εμπειρίες
• να συνειδητοποιήσουν ότι η διαμεσολάβηση όλων θα μπορεί να  λύσει προβλήματα στο σχολείο, στην καθημερινή ζωή τους  και θα βελτιώσει το κλίμα του σχολείου   

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ?ΙΑ: εκφοβισ?ός, σω?ατική ?ορφή, λεκτική, σεξουαλική, συναισθηματική, κοινωνικός αποκλεισ?ός, cyberbullying, θύτης, θύ?α, παρατηρητής, σχολικό περιβάλλον, φύλο, οικογενειακή δο?ή.

 

 

 

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

1.ΟΡΙΣΜΟΣ KAI ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ - BULLYING 

Η επιθετικότητα εντός των σχολείων θεωρείται φυσιολογική κατά την διάρκεια της ανάπτυξης ενός παιδιού, προετοιμάζοντάς το, κατά κάποιο τρόπο, για την μετέπειτα ενήλικη ζωή του, ιδίως αν πρόκειται για αγόρι. 

Η βία, ως κοινωνικό φαινόμενο, έχει άμεση σχέση με τις σχολικές κοινότητες και εκδηλώνεται και μέσα σε αυτές. Η σχολική βία σχετίζεται άμεσα με την παραβατικότητα που υπάρχει στην κοινωνία του ευρύτερου περιβάλλοντος που την καλλιεργεί, του ευρύτερου περιβάλλοντος των αξιών , των θεσμών, της πολιτισμικής και πολιτικής ιστορίας του τόπου και των ανθρώπων.

Το θύμα και ο θύτης προέρχονται από την ίδια κοινωνία στην οποία υπάρχει και το σχολείο. Η συμπεριφορά τους υπαγορεύεται από το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Η σχολική βία διακρίνεται σε σωματική, λεκτική, συναισθηματική ή/και ψυχολογική, σεξουαλική και ηλεκτρονική. Βάσει των χαρακτηριστικών της, η σχολική επιθετικότητα αποτελεί ενδημικό φαινόμενο κάθε κοινωνίας, η ύπαρξη του οποίου είναι συνεχής.  

1.1 Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (bullying);

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι νεανική παραβατικότητα, απαντάται σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή παιδιών ίδιας περίπου ηλικίας με στόχο την πρόκληση πόνου ή αναστάτωσης. Ο σχολικός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από:

1. επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά
2. ανισορροπία δυνάμεων (ισχυρό μέρος-αδύναμο μέρος)

Αυτά τα χαρακτηριστικά, όταν εντοπίζονται, πρόκειται για εκφοβισμό και όχι για περιστασιακό πείραγμα ή κοροϊδία, που συμβαίνει συχνά μεταξύ των παιδιών. Οι συχνές διαφωνίες μεταξύ των παιδιών και η πρόσκαιρη απομάκρυνση από τους φίλους τους, δεν αποτελεί σχολικό εκφοβισμό.

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, που είναι παγκόσμιο και παρατηρείται σε όλες τις σχολικές τάξεις, μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία. Από το 1987, οι βιβλιογραφικές αναφορές αυξάνονται κατά εκατοντάδες και εμφανίζεται και ο όρος bullying σε επιστημονικά περιοδικά.

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Παγκοσμίως, συμβαδίζει με τη μαζική εκπαίδευση αλλά εντάθηκε κατά τη διάρκεια της παγκοσμιοποίησης και μετατροπής των σχολείων σε πολυπολιτισμικά.

1.2 Γενικές μορφές σχολικού εκφοβισμού (bullying). 

Οι βασικές μορφές του σχολικού εκφοβισμού είναι τέσσερις:

1. Λεκτικός (προσβλητικά παρατσούκλια/προσφωνίσεις, βρισιές, φραστικά πειράγματα)
2. Διαδικτυακός εκφοβισμός (γράψιμο ή αποστολή αγενών σημειωμάτων ή μηνυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των μηνυμάτων μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου) 
3. Σωματικός (χτύπημα, κλοτσιές, καταστροφή ή απόκρυψη προσωπικών αντικειμένων, ανεπιθύμητο ή ακατάλληλο σωματικό πείραγμα ή άγγιγμα)
4. Συναισθηματικός (συμπεριφορά μη φιλική/αγενής, αποκλεισμός κάποιου, βλέμματα με υπονοούμενα, κουτσομπολιό, διασπορά ψευδών ή υποτιμητικές φήμες)  

1.3 Ειδικότερες μορφές εκφοβισμού (bullying) 

Οι ειδικότερες μορφές εκφοβισμού έχουν να κάνουν με την φυλή, τη θρησκεία, τον πολιτισμό. Οι ειδικές ανάγκες ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν πεδίο εκφοβισμού. Επίσης συσχέτιση του εκφοβισμού υπάρχει και με θέματα που αφορούν την εμφάνιση, τα θέματα υγείας, την σεξουαλικότητα, το φύλο και την οικογενειακή κατάσταση.

Οι διάφορες μορφές του σχολικού εκφοβισμού δεν μπορούν να ιεραρχηθούν. Πρέπει να αντιμετωπίζονται κατάλληλα και με μεγάλη σοβαρότητα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ

1. Τα χαρακτηριστικά του θύτη

Η εκδήλωση φαινομένων σχολικού εκφοβισμού, σε συνάρτηση πάντα με τις περιρρέουσες  κοινωνικές συνθήκες, βασίζεται στα χαρακτηρολογικά στοιχεία της προσωπικότητας των παιδιών. Για την εκτίμηση της έκτασης του φαινομένου, πρέπει να λαμβάνονται υπ? όψη τα χαρακτηρολογικά περιγράμματα των παιδιών.

Οι μαθητές που εμπλέκονται σε φαινόμενα εκφοβισμού διακρίνονται για:

1. την αυταρχική προσωπικότητά τους
2. την επιθετικότητά τους, ακόμη και προς τους ενήλικες
3. τον παρορμητισμό τους και την σωματική τους δύναμη, ιδίως τα αγόρια
4. το ασυνήθιστα ελάχιστο άγχος τους και ανασφάλειά τους
5. την ανάγκη τους να κυριαρχούν και να έχουν τον έλεγχο, ενώ αδυνατούν να ελέγξουν τις ενορμήσεις τους
6. την υπερβολική αυτοεκτίμηση
7. την βιαιότητα και την αντεπίθεση που χρησιμοποιούν, ως μέσο διαχείρισης των προβλημάτων τους
8. την ανάγκη τους να επιβεβαιώσουν την υπεροχή τους και να επιβληθούν στην ομάδα των συνομηλίκων τους, αποζητώντας την ανοιχτή και δημόσια διαμάχη

Επίσης στα χαρακτηριστικά των θυτών προστίθενται και η κακή σχέση που έχουν με τον εαυτό τους αλλά και με τους συνομηλίκους τους, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες στην επικοινωνία. Συχνά προέρχονται από οικογένειες που τους παραμελούν και χρησιμοποιούν τον ξυλοδαρμό ως τιμωρία. Τα παιδιά αποκτούν ?ειω?ένη ικανότητα συναναστροφής ?ε τους συνομηλίκους τους και χαμηλότερη αυτοεκτί?ηση, όταν μεγαλώνουν ?ε αυταρχικές ?εθόδους αγωγής, ?ε υψηλό επίπεδο απαιτήσεων και ελέγχου από τους γονείς και χαμηλό επίπεδο στοργής ή ανταπόκρισης.  Μερικά από αυτά τα παιδιά υποτάσσονται παθητικά ενώ άλλα ?πορεί να εκδηλώσουν υψηλό βαθμό επιθετικότητας ή να έχουν αδυνα?ία ελέγχου της συμπεριφοράς τους.

Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των θυτών σε σχέση με την συμπεριφορά τους, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ικανοποιούνται με την πρόκληση πόνου και παραμένουν ψυχροί, χωρίς ενσυναίσθηση ή συμπόνια, αδιαφορώντας για τα θύματά τους, για τα οποία έχουν μικρή ή καθόλου εμπάθεια. Συχνά, δικαιολογούνται για τις πράξεις τους, λέγοντας ότι τα θύματα τους προκάλεσαν και δεν έχουν το θάρρος να παραδεχτούν την παραβατικότητά τους, όταν καλούνται να αντιμετωπίσουν τις ευθύνες τους.

Πρόσθετα χαρακτηριστικά των θυτών είναι η ανυπακοή, η πρόκληση ή η εναντίωση στους ενηλίκους, η εχθρότητα προς το περιβάλλον τους, ιδίως προς τους γονείς τους και τους εκπαιδευτικούς. Παρουσιάζουν αντικοινωνική συμπεριφορά και έχουν την τάση να παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες, για παράδειγμα απουσιάζουν συχνά, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες.

2.2 Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων

Τα θύματα του εκφοβισμού, σε σχέση με τους άλλους μαθητές διακρίνονται για:

1. το άγχος τους και την ανασφάλειά τους
2. την έλλειψη δυναμικότητας και τη μοναχικότητά τους
3. την εσωστρεφή προσωπικότητά τους

Συνήθως τα θύματα περιγράφονται ως προσεκτικοί, ήσυχοι και ευαίσθητοι, με ελάχιστους ή καθόλου φίλους. Το βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η σωματική ή ψυχολογική αδυναμία τους σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Άλλα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους (βάρος, ντύσιμο, ή το ότι φορούν γυαλιά) δεν σχετίζονται με την θυματοποίηση.

Τα θύματα εκφοβισμού βιώνουν κοινωνική απομόνωση, ανασφάλεια στο σχολείο, συχνα υστερούν σε κοινωνικές δεξιότητες, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα. Σπάνια υπερασπίζουν τον εαυτό τους ή αντεπιτίθενται. Όταν εκφοβίζονται, αποσύρονται, κλαίνε ή θυμώνουν. Δεν αντεπιτίθενται και καταφεύγουν σε υποτακτική, αμυντική συμπεριφορά με υποχώρηση και μη διεκδίκηση.

Βασικό στοιχείο της θυματοποίησης αποτελεί η απόκλιση από κάποιο κοινά 

αποδεκτό μέσο όρο χαρακτηριστικών και συμπεριφορών. Γι? αυτόν το λόγο συχνά θυ?ατοποιούνται παιδιά που έχουν ανεπτυγ?ένη ?αθητική κουλτούρα, παιδιά άλλης εθνικότητας ή/ και θρησκείας ή παιδιά ?ε κάποια αναπηρία.

Πρέπει να αναφέρουμε και τα «Προκλητικά Θύματα» που είναι υπερκινητικά, μη συνεργάσιμα και προκαλούν τις επιθέσεις, καθώς έχουν την τάση να παρενοχλούν τους άλλους. Όταν όμως η ένταση κορυφωθεί παίρνουν καθαρά το ρόλο του θύματος. Στο σύνολο των θυ?άτων το 14% πληρεί τα χαρακτηριστικά του «προκλητικού θύ?ατος», σύ?φωνα ?ε τον Olweus (1991).

Τέλος, από τις έρευνες προκύπτει ότι τα θύματα δεν ζητούν βοήθεια, είτε γιατί φοβούνται είτε γιατί δεν νιώθουν ότι η κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί.

2.3 Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή

Ο ρόλος του παρατηρητή (bystanders), κατά την εκδήλωση φαινομένων εκφοβισμού, είναι αναπόφευκτος, καθώς στο 85% των περιπτώσεων οι μαθητές-παρατηρητές είναι παρόντες.

Συχνότατα, φοβούνται μήπως πληγωθούν και οι ίδιοι ή γίνουν οι επόμενοι στόχοι του θύτη. Ανησυχούν επίσης μήπως κάνουν κάτι που θα χειροτερέψει την κατάσταση. Έτσι, παραμένουν απλοί παρατηρητές που σπάνια συμμετέχουν ή παρεμβαίνουν για να υποστηρίξουν το θύμα. Έχει διαπιστωθεί ότι όσο περισσότερο διαρκεί η παρουσία των παρατηρητών, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια των εκφοβιστικών πράξεων. Ωστόσο, αν οι παρατηρητές εκφράσουν την αποδοκιμασία τους για το συμβάν εκφοβισμού, η πιθανότητα αυτό να σταματήσει, ξεπερνά το 50%.

2.4 Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού

Οι αιτίες του σχολικού εκφοβισμού σχετίζονται με την δυναμική αλληλεπίδραση: 

1. των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των παιδιών που ε?πλέκονται στις συγκεκρι?ένες εκδηλώσεις βίας
2. του οικογενειακού περιβάλλοντος
3. του κλίματος του σχολείου
4. των στάσεων που έχουν δια?ορφωθεί στην κοινότητα των συνο?ηλίκων
5. των γενικότερων προβλη?άτων και καταστάσεων που συ?βάλλουν στην ενίσχυση αντικοινωνικών συ?περιφορών

Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Επιπλέον, οι ειδικοί επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να «αντιδρούν».

Με βάση προτάσεις που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίστηκε η ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη νεανική εγκληματικότητα. Επισημάνθηκε ακόμα, ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών που καλούνται να ακολουθήσουν ενιαία γραμμή για την αντιμετώπιση της βίας, η ενθάρρυνση των νέων για συμμετοχή τους στα κοινά και στον αθλητισμό, η προβολή σωστών προτύπων συμπεριφοράς, αλλά και η συνεργασία με φορείς που αγωνίζονται για την εξάλειψη της νεανικής παραβατικότητα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ 

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ - BULLYING  

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στα παιδιά, σχετίζονται με το θύτη, το θύμα και τους παρατηρητές. Η αποδοχή ή/και η χρήση της βίας ως τρόπου επικοινωνίας ή ως μέσο επίλυσης των διαφωνιών, έχει άμεση επίδραση στην διαδικασία κοινωνικοποίησης των παιδιών. Εξαιτίας του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής βίας οι επιπτώσεις στον ψυχισμό και την κοινωνική λειτουργικότητα κυρίως των θυμάτων, είναι σοβαρές.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο σχολικός εκφοβισμός έχει αντίκτυπο και στο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου. Προκαλεί κλίμα φόβου μεταξύ των μαθητών, επηρεάζει την μαθησιακή τους ικανότητα και οδηγεί σε αντικοινωνικές σεμπεριφορές.

3.1. Οι επιπτώσεις που αφορούν τον θύτη του σχολικού εκφοβισμού-Bullying 

Τα παιδιά-θύτες βιώνουν τις επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού, που τα ίδια ασκούν, μιας και τα πρότυπα της επιθετικής συμπεριφοράς διατηρούνται και γενικεύονται.

Τα παιδιά-θύτες είναι πιθανόν να έχουν προβλήματα με την επάρκεια της ενσωμάτωσής τους στην κοινωνική ζωή του σχολείου, μιας και συνηθίζουν σ΄ ένα τρόπο ζωής μέσω της κακομεταχείρισης των άλλων. Είναι γεγονός ότι αν αυτή η βίαιη συμπεριφορά δεν ελεγχθεί εγκαίρως, δύναται να μεταφερθεί και σε άλλα πεδία κοινωνικών σχέσεων και να προκαλέσει σοβαρές δυσλειτουργίες σε επίπεδο κοινωνικής ενσωμάτωσης, με αποτέλεσμα πιθανή μελλοντική παραβατική συμπεριφορά.

Οι εκφοβιστές γίνονται ανυπάκουοι, απείθαρχοι και προκαλούν εντάσεις και αναστάτωση στη σχολική κοινότητα. Επιπλέον, στις συνέπειες του εκφοβισμού οι ειδικοί περιλαμβάνουν και την πρόγνωση για σεξουαλική παρενόχληση στα αγόρια και τα κορίτσια καθώς και την δυσκολία δημιουργίας σεξουαλικών σχέσεων στην ενήλικη ζωή. Η συμμετοχή σε αντικοινωνικές και παραβατικές  συμπεριφορές αποξενώνει τα παιδιά από το σχολείο και τα καθιστά επιρρεπή σε αρνητικά πρότυπα και ψυχοδραστικές ουσίες.

Τα παιδιά-θύτες έχουν περισσότερες πιθανότητες να διατηρήσουν την βίαιη και εκφοβιστική συμπεριφορά και στην ενήλικη ζωή τους με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν να αναπτύξουν εποικοδομητικές σχέσεις και ομαλή κοινωνική ζωή. Έτσι, το bullying θεωρείται η αρχή ενός δείγματος ότι το παιδί θα προχωρήσει σε αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά η οποία πιθανότατα θα συνεχιστεί και στη ζωή του ως ενήλικα. 

Σύ?φωνα ?ε έρευνα υπολογίζεται ότι το 35-40% των ?αθητών-δραστών ?έχρι τα 24 τους χρόνια έχουν ε?πλακεί τουλάχιστον τρεις φορές σε αξιόποινες πράξεις. Επιπλέον, έχουν την τάση να συνεχίζουν την εκφοβιστική συ?περιφορά στην οικογένεια και τον εργασιακό τους χώρο αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. 

Συνεχίζοντας να ?ιλά?ε ?ε ποσοστά, έρευνα του καθηγητή Olweus D. στη Νορβηγία και τη Σουηδία έδειξε ότι ο εκφοβισ?ός συχνά οδηγεί σε εγκλη?ατική συ?περιφορά στο ?έλλον. Η διαπίστωση αυτή αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το 60% των αγοριών που κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής ήταν bullies, ειδικότερα στο γυ?νάσιο, καταδικάστηκαν για ένα τουλάχιστον έγκλη?α ως ενήλικες. Ακό?η, το 35 - 40% των αγοριών αυτών είχαν τρεις και πλέον καταδίκες από την ηλικία των 24 ετών.

Τα δεδομένα αυτά καθιστουν επιτακτική την ανάγκη πρόληψης του bullying. 

3.2. Οι επιπτώσεις που αφορούν το θύμα του σχολικου εκφοβισμού-Bullying 

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στα παιδια-θύματα είναι αφ? ενός, πολύ σοβαρές, διότι τα θύματα απειλούνται χωρίς καμιά προειδοποίηση σε ένα περιβάλλον το οποίο θεωρούσαν ασφαλές και αφ? ετέρου οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να λάβουν  ποικίλες μορφές. Επηρεάζεται ο ψυχισμός, η κοινωνική λειτουργικότητα των θυμάτων, η προσωπικότητα και η συμπεριφορά τους. Η διάρκεια των επιπτώσεων αυτών είναι μεγάλη και στιγματίζει το μέλλον των θυμάτων.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά-θύματα αφορούν συμπτώματα άγχους, ανασφάλειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, συναισθήματα κατωτερότητας, αρνητικό εσωτερικό διάλογο και αρνητική αυτοκριτική.

Ακό?η, ?πορεί να ε?φανίσουν τα ακραία συ?πτώ?ατα της κατάθλιψης, του αυτοκτονικού ιδεασ?ού αλλά και της αυτοκτονίας γιατί νιώθουν ότι δεν τους αξίζει να υπάρχουν σ? αυτόν τον κόσ?ο. Συχνά παρουσιάζονται δυσκολίες στον ύπνο και εφιάλτες, απώλεια όρεξης ή, το αντίθετο, υπερκατανάλωση τροφής.  

Δεν πρέπει, επίσης, να αγνοηθούν και οι επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία των παιδιών-θυμάτων, που συνήθως εμφανίζουν συχνότερα από τα άλλα παιδιά κεφαλαλγίες και στοματικά άλγη ενώ δεν είναι σπάνια και η νυχτερινή ενούρηση 

Έτσι πλήττεται η κοινωνικότητα του παιδιού που θυ?ατοποιείται, παρατηρούνται υψηλά ποσοστά ?οναξιάς, παραίτησης και ?ελαγχολίας καθώς αυτό αρχίζει να αποδέχεται τους ?ειωτικούς χαρακτηρισ?ούς που του αποδίδουν. 

Επιπλέον, ?πορεί να επηρεαστεί η συ?περιφορά και να παρουσιαστούν δυσκολίες ?έσα στο σχολικό περιβάλλον. Πιο συγκεκρι?ένα, είναι συχνή η ?είωση της σχολικής επίδοσης, η ε?φάνιση ?αθησιακών δυσκολιών, όπως η δυσλεξία όπου καταλήγουν να είναι οι «κακοί ?αθητές» της τάξης. Ακό?η, τα παιδιά- θύ?ατα έχουν την τάση να αποφεύγουν το σχολείο (σχολική φοβία) και να κάνουν πολλές απουσίες. Είναι δυνατόν η εκφοβιστική συ?περιφορά που βιώνουν να οδηγήσει ακό?η και στην αλλαγή ή εγκατάλειψη του σχολείου. 

Υπάρχουν, ωστόσο, συνέπειες στην καθη?ερινή ζωή του ?αθητή, οι οποίες ?πορούν να θεωρηθούν και ση?άδια που πρέπει να υποψιάσουν ότι το παιδί θυ?ατοποιείται. Ενδεικτικά, κρίνεται ενδιαφέρον να τονιστεί ότι το παιδί γίνεται επιθετικό, παράλογο και διαταρακτικό, εκφοβίζει άλλα παιδιά ή τα αδέλφια του, φοβάται να χρησι?οποιήσει το κινητό ή το ηλεκτρονικό ταχυδρο?είο του. Φοβάται να περπατήσει ?όνο στο σχολείο, εκλιπαρεί να τον συνοδεύσουν οι γονείς στο σχολείο, το πρωί ?πορεί να νιώθει άρρωστο και να ?ην θέλει να πάει σχολείο, ζητά ή κλέβει χρή?ατα για να τα δώσει στον εκφοβιστή. Γενικά, δείχνει ανήσυχο ενώ είναι δυνατόν να αρχίζει να τραυλίζει ή να κλαίει πριν κοι?ηθεί και να έχει εφιάλτες. 

Οι επιπτώσεις της εκφοβιστικής συ?περιφοράς επηρεάζουν και τη ?ελλοντική συ?περιφορά των παιδιών - θυ?άτων. Σύ?φωνα ?ε έρευνες, αυτά ως ενήλικες έχουν περισσότερες πιθανότητες από άλλους ενήλικες να βιώσουν κατάθλιψη και να έχουν χα?ηλή αυτοεκτί?ηση. Ακό?η, συχνό φαινό?ενο είναι η κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών ουσιών και η ανεπάρκεια στο να χειριστούν δύσκολες καταστάσεις. 

Ολοκληρώνοντας, ενδιαφέρουσα είναι η άποψη σύ?φωνα ?ε την οποία συχνά παρατηρείται ?ια υπόγεια διαδρο?ή ?εταξύ της προηγού?ενης θυ?ατοποίησης και της ?ελλοντικής υιοθέτησης παραβατικής ή εγκλη?ατικής συ?περιφοράς, η οποία προσδιορίζεται όχι στη σχέση αιτίου - αιτιατού αλλά στη ?η διαχείριση (ή την αναποτελεσ?ατική διαχείριση) του τραύ?ατος της θυ?ατοποίησης.  

3.3. Οι επιπτώσεις που αφορούν τους παρατηρητές του σχολικού εκφοβισμού-Bullying 

Οι μαθητές-παρατηρητές νιώθουν ποικίλα συναισθήματα κατά την εκδήλωση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Συνήθως παραμένουν αμέτοχοι, αισθάνονται άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά ?ε το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύ?α άξιζε τη συγκεκρι?ένη συ?περιφορά ή όχι. Στην περίπτωση που οι ?αθητές- παρατηρητές ε?πλακούν σε κάποιο περιστατικό εκφοβισ?ού, αυτό?ατα θεωρούνται θύ?ατα αυτού. Έτσι, αισθάνονται «τον κόσ?ο τους να απειλείται» και η συ?περιφορά τους χαρακτηρίζεται από φόβο. Εκείνοι που επιλέγουν να ?ην λάβουν ?έρος στις εκφοβιστικές πράξεις, νιώθουν ενοχές που δεν αντέδρασαν παρά το γεγονός ότι προκαλούνται να συ??ετάσχουν. .  Παράλληλα, έχουν έντονο το συναίσθη?α της ανασφάλειας σχετικά ?ε το σχολικό περιβάλλον. Αυτό συ?βαίνει διότι οι συγκεκρι?ένοι ?αθητές ως παρατηρητές παρακολουθούν εκφοβιστικές συ?περιφορές να συ?βαίνουν σ? ένα χώρο που θεωρούσαν ότι τους παρέχει ασφάλεια. Τους γεννιέται αυτό?ατα  η ανάγκη να νιώσουν ότι το σχολείο ενδιαφέρεται αρκετά να δράσει αποτελεσ?ατικά και έτσι να ?πορέσουν να εκδηλώσουν την αποδοκι?ασία τους για τις εκφοβιστικές πράξεις. 

Ο εκφοβισ?ός ?πορεί, λοιπόν, να επηρεάσει αρνητικά και να επιβαρύνει όχι ?όνο τους ?αθητές που τον υφίστανται ή τον ασκούν. Η επιρροή του ?πορεί να καταστεί ιδιαίτερα επιβαρυντική και για το ?αθητή - παρατηρητή σκηνών bullying. Είναι δυνατόν να επηρεάσει ?ε αρνητικό τρόπο την αυτοεικόνα του, τη συναισθη?ατική του ασφάλεια αλλά και την κοινωνικοποίησή του. Ακό?η, ?πορεί να του δη?ιουργηθεί ανασφάλεια ?έσα στο σχολικό περιβάλλον, παθητικότητα και εξοικείωση ?ε πράξεις που προκαλούν πόνο, ?ί?ηση αρνητικών προτύπων και να του καλλιεργηθεί ?ία αντίληψη ότι το δίκιο είναι πάντα από το ?έρος του δυνατού.   

3.4. Ο ρόλος του γονέα

Οι γονείς από την πλευρά τους μπορούν να συ?βάλλουν ση?αντικά στην αντι?ετώπιση του φαινο?ένου του σχολικού εκφοβισ?ού. Αρχικά, μπορούν να θέτουν κάποια όρια όσον αφορά στο βαθ?ό στον οποίο το παιδί ?πορεί να εκδηλώνει ?ια επιθετική συ?περιφορά. Θα πρέπει και οι ίδιοι να προσέξουν τη συ?περιφορά τους και τον τρόπο ?ε τον οποίο εκφράζονται ?προστά στο παιδί. Πρέπει να προσέχουν τη δική τους συ?περιφορά και τον τρόπο ?ε τον οποίο διαχειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθή?ατα. Εάν είναι επιθετικοί ο ένας προς τον άλλο ή προς τα παιδιά τους, το παιδί θα πάρει το μήνυμα ότι τέτοιου είδους ενέργειες είναι αποδεκτές.  

Επίσης, οι γονείς πρέπει να έχουν ?ια σταθερότητα σε σχέση ?ε τους τρόπους που χρησι?οποιούν για να διαπαιδαγωγήσουν το παιδί ?ε σαφείς κανόνες. Το παιδί χρειάζεται να παίρνει ξεκάθαρα ?ηνύ?ατα ως προς το ποιες πράξεις θεωρούνται σωστές και ποιες λάθος. Οι γονείς πρέπει να αποτρέπουν τη δη?ιουργία εκρηκτικών καταστάσεων. Όταν δηλαδή αντιληφθούν ?ια κατάσταση επιθετικότητας, να χωρίζουν τα παιδιά ?εταξύ τους πριν αρχίζουν να χτυπούν το ένα το άλλο.

3.5. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού  

 Οι δάσκαλοι των παιδιών παίζουν το σπουδαιότερο ρόλο στην κοινωνικοποίησή τους στο πλαίσιο του σχολείου. Οφείλουν να τα ενθαρρύνουν στην κοινωνική και συναισθη?ατική τους ανάπτυξη στο σχολείο. Με αυτό τον τρόπο αποτρέπουν τα παιδιά  από ?ια ?ελλοντική προβλη?ατική συ?περιφορά.  Ο δάσκαλος μπορεί να αναπτύξει ?ε τους ?αθητές ?ία διαπροσωπική σχέση που να ε?πνέει ε?πιστοσύνη και σεβασ?ό. Θα πρέπει να έχει την ικανότητα να προλαβαίνει τυχόν αντικοινωνικές συ?περιφορές ?εταξύ των παιδιών, καθώς επίσης και φαινό?ενα επιθετικής συ?περιφοράς. Θα πρέπει να είναι δίκαιος ?ε όλα τα παιδιά και να ?ην κάνει διακρίσεις του τύπου καλοί και κακοί ?αθητές και να ?οιράζει τον χρόνο του ισότι?α σε όλους. Έτσι το οποιοδήποτε παιδί δεν θα νιώθει παρα?ελη?ένο και αποξενω?ένο και έτσι θα αποφευχθούν και τυχόν ?αθησιακά προβλή?ατα. 

 

 

3.6. Ο ρόλος του διευθυντή  

 Ο διευθυντής διαδρα?ατίζει ση?αντικό ρόλο στον έλεγχο του σχολικού εκφοβισ?ού και δεν πρέπει να ?είνει α?έτοχος στην προσπάθεια ?είωσης, αν όχι εξάλειψης, του φαινο?ένου. Η συ?βολή του ?πορεί να κριθεί ιδιαίτερα χρήσι?η στην θέσπιση και διατήρηση κανόνων ?έσα στο σχολικό περιβάλλον.  

Κρίνεται αποτελεσ?ατική η θέσπιση κανόνων συ?περιφοράς προς τους ?αθητές σε περίπτωση που προβαίνουν σε εκδηλώσεις εκφοβισ?ού εις βάρος άλλων ?αθητών. Κανόνες, ό?ως, που κύριο χαρακτηριστικό τους θα είναι ο διάλογος και δεν θα διέπονται από επιβολή βίας ως τι?ωρία για την επιθετική τους συ?περιφορά.  

Κρίνεται, επίσης, απαραίτητο ο διευθυντής να αναπτύξει ένα κλί?α συνεργασίας ?ε τους ?αθητές και ?ία σχέση ε?πιστοσύνης. Να είναι ένα πρόσωπο προσιτό προς αυτούς και να ?ην αποπνέει αισθή?ατα φόβου προς τα παιδιά λόγω της εξουσίας που κατέχει, ώστε αυτά να έχουν το θάρρος να απευθύνονται σ? αυτόν όταν τους κακο?εταχειρίζονται άλλοι ?αθητές.  

Εκτός, ό?ως, από τη συ?βολή των ε?πλεκό?ενων προσώπων ξεχωριστά από το δικό τους ρόλο, προτείνεται και η συνεργασία όλων των ?ερών που συ?βάλλουν στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού και ?πορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη αντι?ετώπιση και πρόληψη εκδηλώσεων σχολικού εκφοβισ?ού.  

Θα πρέπει, λοιπόν, οικογένεια και σχολείο να επικοινωνούν ?εταξύ τους και να συζητούν τυχόν προβλή?ατα που έχουν παρατηρήσει και οι δυο πλευρές όσον αφορά στο παιδί. Θα πρέπει να υπάρχει ?ια καλή συνεργασία.

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η έξαρση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού-bullying στα σχολεία αλλά και στην κοινωνία στο σύνολό της χαρακτηρίζεται ως πολύ σοβαρή. 

Κρίνεται αναγκαία η διεξοδικότερη διερεύνηση του συγκεκρι?ένου φαινο?ένου, το οποίο συνεχώς αποκτά τεράστιες διαστάσεις στα σχολεία.   Επίσης, καθίσταται απαραίτητη η παρέ?βαση σε επίπεδο πρόληψης και αντι?ετώπισης των καταστάσεων σχολικού εκφοβισ?ού καθώς το φαινό?ενο λα?βάνει χώρα σε όλο και ?ικρότερες ηλικίες, καθώς στο εξωτερικό ήδη πραγ?ατοποιούνται έρευνες σε νηπιακούς σταθ?ούς. Απαραίτητη, ό?ως, κρίνεται και η παρέ?βαση που στόχο θα έχει την ενη?έρωση για τις διαστάσεις του προβλή?ατος, ώστε να εξαλειφθεί ο δισταγ?ός εκ ?έρους των σχολικών φορέων για γνωστοποίηση των περιστατικών. 

Η ουσιαστικότερη διερεύνηση και πρόληψη του φαινο?ένου κρίνεται παράλληλα χρήσι?η καθώς ο σχολικός εκφοβισ?ός είναι ?ία συ?περιφορά που προ?ηνύει αντίστοιχη επιθετική συ?περιφορά του παιδιού ως ενήλικα. Όπως, επίσης, οι επιπτώσεις για θύτη-θύ?α και παρατηρητή είναι τόσο πολύ σοβαρές για τη σω?ατική-ψυχική και κοινωνική του ανάπτυξη και λειτουργικότητα.  

Συ?περασ?ατικά, οι πολιτικές και στρατηγικές αντι?ετώπισης του φαινο?ένου πρέπει να επικεντρωθούν σε παρε?βάσεις στην κοινότητα ?ε όλους του φορείς που την απαρτίζουν όπωε η οικογένεια, το σχολείο, τους κοινοτικούς φορείς και υπηρεσίες που σχετίζονται ?ε την υγεία του παιδιού. Γιατί ο σχολικός εκφοβισ?ός αποτελεί ένα φαινό?ενο που επηρεάζει και επηρεάζεται από τα προβλή?ατα της ευρύτερης κοινωνίας. Έχει ?ία σχέση αλληλεπίδρασης που δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής αν θέλου?ε να ?ιλά?ε για ?ία ουσιαστική, ολοκληρω?ένη αποτελεσ?ατική αλλά πάνω απ? όλα συνεπή προς την κοινωνία και τα παιδιά αντι?ετώπιση ενός τόσο σοβαρού κοινωνικού φαινο?ένου.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανδρέου,  Ε., Smith, P.K. (2002).  Το  φαινόμενο  ?bullying?  στο  χώρο  του σχολείου  και  η  άσκηση  σωματικής  και  ψυχολογικής  βίας  από συνομηλίκους, Παιδαγωγική  Επιθεώρηση, 34/2002, 9?25.  Αθήνα: Ατραπός

Μόττη?Στεφανίδη,  Φ.,  Τσέργας,  Ν. (2000). Όταν τα  πράγματα  στο σχολείο?αγριεύουν!  Αθήνα:  Υπουργείο  Εθνικής  Παιδείας  και Θρησκευμάτων & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 

Olweus, D. (1993). Bullying at school. What we know and what we can do? Oxford British Library Cataloguing in publication data.  

Rigby, K. (1996). Bullying in Schools and What to do about it. Philadelphia, PA: K. Kingsley Publishers.  

Χηνάς Π., Χρυσαφίδης, Κ. (2000). Επιθετικότητα στο σχολείο. Προτάσεις για πρόληψη  και  αντιμετώπιση.  Αθήνα:  Υπουργείο  Εθνικής  Παιδείας  και Θρησκευμάτων & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

 

ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

Εταιρεία Ψυχοκοινωνικης Υγείας του Παιδιού και του εφήβου. http://www.epsype.gr/index.php/el/. Ανακτήθηκε στις 31-3-2015

Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Λιβαδειας. Υλικό για την 6^η Μαρτίου «Πανελληνια ημέρα κατά τηε βίας στο σχολείο». http://sumstanvoi.blogspot.gr/. Ανακτήθηκε στις 31-3-2015  

Europe?s Antibullying Campain. http://www.e-abc.eu/gr/to-ergo/programma-daphne-iii/. Anakt;huhke stiw 31-3-2015